ÇOCUKTA DİL GELİŞİMİNİN AŞAMALARI
Yaş: 12-18 ay
Yapması Beklenenler:
· Sözcük dağarcığı 5-20 arasındadır
· Basit direktifleri takip eder.
· İsmine karşılık verir.
· Bay bay yapmak
· İki basit sözcükle basit cümle kurar. Örneğin”Baba gitti”.
Yardım Alınması Gereken Durumlar:
· 18 aylıkken birkaç sözcükten fazlasını kullanmayıp sadece işaret kullanıyorsa
· Sözcükleri kullanmaya başlayıp, daha sonra kullanmamaya başladıysa.
Yaş: 18-24 ay
Yapması Beklenenler:
· İki ya da dört sözcükle cümle kurar
· Bilinen insanların, nesnelerin ismini bilir.
· Yaklaşık 50 sözcük bilir.
Yardım Alınması Gereken Durumlar:
· Basit direktifleri takip edemiyorsa
· Taklit oyunlarına katılmıyorsa
· Çocuğunuzun konuşmasını anlamıyorsanız
· 2 yaşında olmasına rağmen iki sözcüğü birlikte kullanamıyorsa
Yaş: 24-36 ay
Yapması Beklenenler:
· İki aşamalı direktifleri takip eder örneğin; “oyuncağını getir” ve “koltuğa koy.”
· Çok farklı cümle tiplerini anlar.
· Dört-beş sözcüklük cümleler kullanır
· “Neden” soru tipini kullanır.
· Masalları dinler ve basit sorular sorar.
Yardım Alınması Gereken Durumlar:
· Eğer soru yöneltmiyorsa
· Basit sorulara “evet” ya da “hayır” olarak yanıt vermiyorsa
· Çocuğunuz sizi dinlemede zorlanıyorsa
· Sizin söylediklerinizi anlamakta güçlük çekiyorsa.
Yaş: 3-4 yaş
Yapması Beklenenler:
· Çok sayıda sorular yöneltir.
· Kendine ait öyküler uydurur ve yaptıklarını anlatır.
· Yaklaşık beş- altı sözcüklü cümleler kurar.
· Zamanı algılar (yarın, daha sonra, gelecek hafta gibi)
Yardım Alınması Gereken Durumlar:
· İfade etmek istediklerini anlaşılır bir şekilde söyleyemiyorsa
· Konuşması sırasında iletişimini aksatacak ölçüde takılma, duraksama ve ses, hece ya da sözcük tekrarları varsa.
Yaş: 4-5 yaş
Yapması Beklenenler:
· Daha uzun öyküler anlatır ve içinde ailesinin de olduğu öyküler yaratabilir.
· Beş sözcükten daha fazla sözcük içeren cümleler kurar.
· Gelecek zamanı kullanır (Örneğin; “Yarın anaokuluna gideceğim.”gibi).
Yardım Alınması Gereken Durumlar:
· Eğer hala sözcükleri bir araya getirip cümle kurmakta güçlük çekiyorsa
· Konuşmasına ilişkin kullandığı sesleri doğru olarak üretemiyorsa ya da artikülasyon hataları yapıyorsa
· Söylenen direktifi anlamakta güçlük çekiyorsa
· İletişim kurma konusunda çekingense.
· Öğrendiği ifadeleri uygun bağlamda kullanamıyorsa
KONUŞMADA GECİKME, KONUŞMA TERAPİSİ, KONUŞMA TERAPİSTİ, DİL TERAPİSİ, KONUŞMA BOZUKLUĞU
Çocuğun dil gelişimine yardımcı olabilecek anne – babaya yönelik öneriler:
12-18 AY ARASI
Çocuğunuzla iletişiminizde basit ve kısa cümleler kullanın.
Doğal bir formda, ancak yavaş, anlaşılır ve açık konuşun.
Çocuğunuzun sözcük kazanımı için, tercihli sözcüklerle soru yönelterek model olun. Örneğin; elma ya da muz ister misin? gibi.
Oynayabileceği bazı oyuncakları sağlayın. Örneğin; oyuncak bir telefon, konuşma taklitleri yapabileceği en iyi oyuncaktır.
18-24 AY ARASI
Yaptığınız aktiviteleri ve ne olduğunu anlatıp, tanımlayın.
Birlikte bazı günlük aktiviteler yapın, böylece konuşacak çok şey olacaktır.
Çocuğunuzun oyun içinde gerçek nesnelerle oynamasını teşvik edin, örneğin; gerçek yiyecekler kullanılan bir çay partisi gibi.
Resimli olay ya da nesne kartlarıyla grup oyunları oynayın, bulmacalar çözün.
Geçmişten, günümüzden ve gelecekten söz edin; bugün ne yaptınız, yarın büyükanne gelecek gibi.
Eğer çocuğunuzun çıkarabildiği bir ses varsa (örneğin; baa), bu sesle başlayan ve çevresinde bulunan nesneleri öncelikle sözcük dağarcığına kazandırmayı hedefleyin. Örneğin; bardak gibi. Bu sözcüğü basit cümlelerde ve duruma uygun ifadelerin içinde kullanın.
Hedeflediğiniz ve çıkarabildiği sese ilişkin sözcük kartları oluşturun. Bu kartlarla evin içinde çeşitli oyun ortamları hazırlayın. Karttaki sözcüğü göstererek ismini söyleyin. Sözcüğün nasıl söylendiğini duymasına yardımcı olun. Bazen ona da sorarak isimlendirmesini isteyin. Her ne şekilde isimlendirme yaparsa yapsın, doğru kabul edip, tekrar geri iletim sağlayın. Örneğin; Evet bu bir “bardak”. Daha sonra ‘b’ sesiyle başlayan diğer karta geçin. Unutmayın, bu sadece bir oyundur, çocukları zorlamak ve terapist rolü oynamak çocuğunuz için gereksiz ve sakıncalı olacaktır. Kendi gelişim süreci içinde yalnızca onu desteklemeyi hedef alın.
24-36 AY ARASI
Çocuğunuza “edat” ları öğretebileceğiniz oyunları oynayın. Örneğin, “topu kutunun ‘içine’ koymak” ya da “masanın ‘üstünden’ atmak” gibi.
Çocuğunuza 10’a kadar saymasını öğretin ve sayma oyunları oynayın.
Yazmayı taklit edebilmesi için boya kalemleri ve kâğıt sağlayın.
Diğer çocuklarla oyun oynayarak iletişim sağlayabilmesi için fırsatlar yaratın.
Kitap içinde bulunan eylemleri tanımlayarak, onları kısa cümlelerle anlatın. Anlattığınız cümlelerle ilgili her olaya ilişkin hemen soru yöneltin. Her ne cevap verirse versin, tekrar sorunuzun yanıtını bir de sizden duyması ona uygun konuşma modeli olmanız açısından etkili olacaktır. Örneğin; “Evet çocuk ayakkabısını giyiyormuş” gibi.
3-5 YAŞ
Büyük- küçük, sert- yumuşak gibi zıtlıklar içeren oyunlar oynayın.
Konuşmalarınıza zamana ilişkin kavramlar katın (bugün, yarın, daha sonra, gelecek hafta gibi).
Çocuğunuza olaylara ilişkin hisleri ve duyguları hakkında konuşma fırsatı tanıyın ve paylaşımda bulunun.
Kendinize ait sözcük oyunları, tekerlemeler, hikayeler yaratın.
Sözcük bulma oyunları oynayın.
Dil ötesi becerilere ilişkin oyunlar üretebilirsiniz (örneğin; bir sözcüğün hangi sesle başladığının ya da bir sesle başlayan sözcüğün bulunması gibi fonolojik farkında olmaya ilişkin aktiviteler).
Aileler özellikle çocukları 3 yaşını doldurmuş ve hala konuşamıyorsa psikolojik bir sorun olduğunu düşünerek yardım almak üzere başvurmaktadırlar. 3-4 yaş grubu ve daha sonraki dönemlerde çocukların dil gelişimi özellikleri aşağıda anlatılmaktadır:
3-4 YAŞ GRUBU DİL GELİŞİMİ
Günlük yaşamımızda kullandığımız, içmek, açmak, kapamak, uyumak gibi eylemleri belirten resimleri isimlendirebilir.
Özellikleri belirtilen nesneleri getirebilir. (yazı yazdığımız aracı getir, yağmurda ıslanmamak için kullandığımız aracı getir)
İki eylem gerektiren direktiflere uyabilir. (odana git, topunu getir)
Çevresindeki nesneleri tanır ve onları adlandırabilir.
Dokuz yüze yakın kelimeyi anlayabilir.
İki ayrı nesneli eylemi gerektiren emirleri yerine getirebilir. (oyuncaklarını al, kutunun içine koy)
Beş kelimeli cümle kurarak konuşabilir, “kim?”, “nerede?” ve “ne?” gibi sorular sorabilir.
Zamirle kendini ifade edebilir.
Sesinin tonunu ve hızını ayarlayarak konuşabilir.
Yaptığı bir resmi anlatabilir.
Kendi kendine konuşur ve çok soru sorar.
On sekiz adet nesne kartı içinden en az on tanesinin ne olduğunu söyleyebilir.
Altı kelimelik bir cümleyi, söylendikten sonra tekrarlayabilir.
Bir hikaye oluşturup anlatabilir.
Olayları birbirine bağlayıp olan biteni anlatabilir.
4-5 YAŞ GRUBU DİL GELİŞİMİ
Özellikleri belirtildiğinde vücudunun kısımlarını gösterebilir. (vücudumuzun eşyaları tutmamızı sağlayan bölümü hangisidir?)
Üç nesneli emirleri yerine getirebilir. (kıyafetini buradan al, katla ve dolabına koy)
Resimleri mantıklı bir şekilde açıklayabilir.
Tek başına 3-4 mısralık basit şarkıları söyleyebilir.
Düzgün ve tam cümleler kurabilir.
Yedi kelimeden oluşan cümleler kurabilir.
Geçmiş, şimdiki ve gelecek zamanları doğru olarak kullanabilir.
On sekiz adet değişik nesne resminden on dört tanesinin ismini söyleyebilir.
Yakın zamanda yaşanmış olayları anlatıp, olaylar arasında ilişki kurabilir.
Ev adresini söyleyebilir.
Kaç yaşında olduğunu söyleyebilir.
Sürekli olarak “neden, ne zaman, nasıl” gibi sorular sorabilir.
Kelimelerin anlamlarını merak ederek ne olduğunu sorabilir.
Gerçekleri hayalleriyle karıştırarak hikayeler anlatabilir.
Kelimeleri bebeksi olarak söylemez.
5-6 YAŞ GRUBU DİL GELİŞİMİ
Adını soyadını söyleyebilir
Ailesindeki kişilerin isimlerini söyleyebilir
Telefonunu ve ev adresini söyleyebilir
6-8 kelimelik cümleler kurabilir, söylendiğinde tekrarlayabilir
Somut nesneleri yapılarına göre ayrıntılı olarak tanımlayabilir
Soyut nesnelerin anlamlarını sorabilir
Zıt anlamlı soyut kelimeleri söyleyebilir
Zıt anlamlı somut kelimeleri söyleyebilir
Günlük yaşantısını anlatabilir
Yer ve hareket tarif edebilir
Niçin sorusunu açıklayarak cevaplayabilir
Yrd.Doç.Dr. Hatice TOPÇU ERSOY
Uzman Psikolog