TAKINTI HASTALIĞI NEDİR? (OKB)
Çoğu insan birçok zaman çeşitli konularda evham, endişe ve takıntılara kapılabilir. Ancak çoğu kez günlük yaşamın içinde ortaya çıkan bu duygular ile baş edebilir ve sorunlarımızı yaşamımızı etkileme noktasına varmadan çözüme ulaştırabiliriz. Takıntılı olan düşüncelerin günlük yaşamımızı etkileyecek, günlük aktivitelerimizi kısıtlayacak düzeye gelmesi durumunda OBSESİF-KOMPULSİF BOZUKLUK (OKB) adı verilen bir ruhsal hastalık akla gelmelidir.OKB, takıntılı düşünceler (obsesyon) ve yineleyici davranışlar ile zihinsel eylemler ile (kompulsiyon) karakterize psikiyatrik bir rahatsızlığın adıdır. Tanı kriterlerinde Obsesyon-Kompulsiyon i kişinin zamanını alır yada işlevsellik alanlarında işlevsellikte düşmeye neden olur. Obsesyon-kompulsiyon belirtileri , bir sağlık durumunun yada bir maddenin fizyolojiyle ilgili etkilerine bağlanamaz. Bir başka bozukluk bir başka ruhsal bozukluğun belirtileriyle daha iyi açıklanamaz. Okb bozukluğunda içgörü kesinlikle çok önemlidir. OKB içgörüsü iyi olan kişiler inanışlarının gerçek olup olmadığının ayrımını yapabilmektedir. OKBiçgörüsü kötü olan kişiler inanışları olasıkla gerçek olduğunu düşünmektedir. OKB içgörüsü olmayan kişiler inanışlarının kesinlikle gerçek oldığunu düşünür.
Obsesyon (Takıntılar)
Israrcı ve kontrol edilemeyecek türde istem dışı olup tekrarlayan düşünce, imge ve dürtürlerdir. Deneyimleyen kişiler bu düşünceleri sıklıkla gerçek dışı algılarlar. Huzursuzluğa ve yoğun sıkıntıya yani anksiyeteye sebep olabilir. Kişi bu düşünce, dürtü ve imgelere aldırmamaya ,görmezden gelmeye bunları baskılamaya çalışır yada bu düşünceyi yüksüzleştirmeye çalışır.
Kompulsiyon (Zorlantılar)
Kişide olan obsesif düşüncelerin yol açtığı kaygıyı azaltmak veya bazı korkuları olayları ve durumların yaşanmasını engellemek yada korkulan bir olay veya durumdan sakınmak amacıyla yapmak durumunda hissettiği abartılı ve tekrarlayıcı zihinsel eylemler ve davranışlardır.
OKB Sıklığı ve Yaygınlığı
Genellikle on yaşından önce veya erken ergenlik döneminde yirmili yaşların başlarında başlayabilmektedir ve bu dönemde erkeklerde kadınlardan daha fazla görülmektedir. Ama yaygınlık olarak kadınlarda erkeklerden daha fazla görünmektedir. Yapılan araştırmalarda OKB her 100 kişiden 2-3’ünde görüldüğü saptanmıştır.
Obsesif Kompulsif Bozukluk Tipleri
Kirlenme (Obsesyon) – Temizleme (Kompulsiyon) :Kişinin bedenine ve ya kıyafetlerine kir, mikrop, toz gibi etkenlerin bulaşması yüzünden kirleneceği düşüncesi ve buna yönelik düşüncelerinden dolayı sürekli tekrar tekrar belli sayıda temizlik yapması.
Kuşku (Obsesyon) -Kontrol Etme (Kompulsiyon) : Kişinin gaz ocağı, tüp, ütü gibi elektrikli aletleri ve kapı , pencere gibi nesneleri kapatıp kapatmadığına dair şüphe duyması ; güvenliği sağlamak ve kuşkuyu gidermek için kontrol etmesi.
Saldırganlık (Obsesyon) : Kişinin başkasına zarar vereceği ve elinde olmadan saldırgan davranışlar göstereceği düşüncesi örneğin ya çocuğuma zarar verirsem
Cinsel (Obsesyon) : Kişi utanç verici kabul edilemez olarak tanımladığı düşüncelerle boğuşabilir örneğin liseli bir erkek öğrencinin elinde olmadan birilerine sarkıntılık yapacaği düşüncesi.
Simetri (Obsesyon) – Düzenleme (Kompulsiyon) : Nesnelerin ve objelerin yerinin düzgün & düzenli olup olmadığıyla ilgili düşünce ve bu simgeyi sağlamak için nesnelerin ve objelerin yerlerinin değiştirilmesi.
Dini (Obsesyon) : Kişi elinde olmadığı metafizik konuları hakkında istemediği düşünceler gelebilir örneğin tanrıya hakaret etme düşünceleri olabilir. Duyduğu suçluluk duygusundan kurtulabilmek için töbe etmesi de bir kompulsiyon örneği olabilir.
Somatik ( Obsesyon) : Tedavisi zor olabilen hastalıklara yakalandım mı korkusu. Bu korkuyu yenebilmek amacıyla sürekli hastaneye gidip test yaptırması. Testlerden olumsuz sonuç çıkmasa bile kişi asla rahatlamaz ve bu durum bir kısır döngü haline gelir.
Sayı Sayma (Kompulsiyon) : Kişinin yaptığı belirli bir aktiviteyi belirli bir sayıya kadar saymadan yaparsa yaptığı işte bir terslik çıkacağı düşüncesi.
Dokunma (Kompulsiyon) : Kişi bir işe başlamadan önce onun için önem teşkil eden bir nesneye dokunmadan o işe başlayamaması.
OKB Nedenleri
Kesin bir bilgi olmamasına karşın OKB nedenleri arasında birkaç varsayım vardır :
Beyin işlevlerinde bozulma ve Seretonin : OKB hastalarının beyin bölgelerinin Orbitofrontal Korteks , Koudat Nukleus ve Anterior singulat korteks bölgelerinde artan aktivite olması ve Serotonin disfonksiyonu olduğu , Striatumda dopamin özelliklerinin fazla görüldüğü ve Serebrospinal sıvıda ölçülen glutamat düzeylerinin hastalarda yüksek olması OKB işaretidir.
Genetik Nedenler : OKB hastaların ebeveynlerinde ve diğer birinci derece akrabalarında OKB’nin sık olarak görülmesi hastalığın genetik olabileceği ihtimalini arttırıyor.
Kişilik Özellikleri : Kişilik yapısı titiz, mükemmeliyetçi, ayrıntıcı, kuralcı, titiz olma gibi özellikleri sahip olması kişinin OKB yatkınlığını arttıran bir etkendir.
Çoçukluk Çağı Travması : Çocukluk dönemi travmalarına örneğin taciz, cinsel istismar, aile içindeki şiddet ve anne babanın katli gibi travmalara maruz kalanların stresli bir yaşantıdan sonra ileri yaşamlarında OKB olma durumunda önemli bir neden olduğunu göstermektedir.L
OKB İlişkili Bozukluklar
Beden Dismorfik Bozukluk (BDP) : Dış görünüşlerinde başkalarınca gözlenebilir olmayan ya da başkalarınca önemsenmeyecek bir veya birden çok kusur yada özür algılama düşünceleri ile uğraşma diyebiliriz. Kısaca bedenlerinde olmayan kusura odaklanma diyebiliriz. Kişi bu bozukluğun gidişi sırasında bir zaman dış görünüşüyle alakalı kaygılarından ötürü tekrarlanan davranışlar örneğin aynaya bakıp durma, aşırı boyanma, derisini yolma gibi ; yada zihinsel eylemlerle örneğin kendini başkalarıyla kıyaslama gibi durumlarda bulur. Bedendeki kilo miktarı yada vücuttaki yağ oranıyla ilgili bir sorun direk beden dismorfik olarak düşünülmemelidir. İlk önce yeme bozuklukları araştırılmalıdır.
Biriktirme Bozukluğu
Bu bozukluğu sahip insanlarda kişisel eşyaların yararsız veya sınırlı bir değere sahip olsalar bile onları tutmak için yoğun bir itki ve onları bırakmakla ilgili sıkıntı ilgili sıkıntı ve/veya kararsızlık nedeniyle bırakmada sürekli zorluk anlamına gelir. Bu eşyalar o kadar çoktur ki kişinin aktif yaşamını etkiler. Biriktirme bozukluğu tanısı almış olan insanların üçte biri daha çok kadın olmaktadır. Aynı zamanda bu tanıyı alan kişilerin hayvanlarıda biriktirdiği bilinmektedir. Bu hastalığın belirleyicileri aşırı alımla karakterize olan istiflemeye dair inanç ve davranışlardır
Trikotillomani (Saç yolma Hastalığı)
Saç yitimi ile sonuçlanan biçimde kişinin yineleyici olarak saçını yolmasıdır. Saç yolmayı azaltma yada durdurma girişimleri vardır. Ebeveyn boşanması ,taşınma, okul değiştirme, travma ve kayıplar gibi yaşam olayları ilişkili olduğu düşünülür. Genetik yatkınlık olabilir.
Deri Yolma Bozukluğu
Deride lezyon ile sonuçlanan yineleyici olan deri yolma demektir. Azaltma ya da durdurma girişimleri vardır. Bir madde ya da sağlık durumunun etkileriyle açıklanamaz. Klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya sebep olur.
OKB Tedavisi
İlaç Tedavisi
Serotonin sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar OKB tedavisinde en işe yarayan ilaçlar antidepresanlardır. En çok reçete edilen antidepresanlar klomipramindir. Seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) ‘nde OKB Ve BDB tedavisinde en etkili olan ilaçlar olduğu görülmüştür.
Psikolojik Tedavi
Obsesif kompulsif bozukluk ve ilişki bozukluklarında yaygın biçimde kullanılan psikolojik tedavi tepki engellemeli maruz bırakmadır (TEMB). TEMB kompulsif davranışı ortaya çıkaran duruma maruz bırakıp ritüellerin gerçekleştirilmesinin önüne geçmeye çalışmak anlamına gelir. Örneğin kişi kirli kapı koluna dokunup el yıkama davranışı gösterecekse kişiyi kapı koluna dokundurmuyoruz. Ama elini yıkama davranışının önüne geçmeye çalışıyoruz. Ritüelleri gerçekleştirmediği durumda uyaran tarafından kaygıya maruz bırakıyoruz. Maruz bırakmayla da kaygının sönmesini sağlıyoruz. Ev ödevleri de çok önemli. Seans içinde kapı kolunu tuttuysa evde de yapılmalı. Bilişsel yaklaşımlar önemli.